Virtuele oppas om de tuin geleid
Een reportage waarin we de 14-jarige Jurriën volgen, die zijn virtuele internetoppas om de tuin wil leiden. In november 1999 verscheen het in 0/25, een vakblad voor jeugdzorg, jeugdrecht etc. © Maartje Luif
Virtuele oppas om de tuin geleid
De een heeft het over ‘kinderkneveling’, de ander spreekt van een ‘simpele manier om een kind te behoeden voor allerlei vuiligheid’. De filterprogramma’s die kwetsbare kinderzieltjes moeten beschermen tegen de gevaren van internet zijn omstreden. De anarchie op het net zou bovendien iedere vorm van ‘kinderbescherming’ in de praktijk onmogelijk maken. Toch is er veel vraag naar computergestuurde kindermeisjes die beweren seks, geweld en schuttingtaal buiten de deur te houden.
De 14-jarige Jurriën raast met zijn vingers over het toetsenbord. Als volleerd internetgebruiker klikt hij zich door het web van zoekmachines, homepages en hyperlinks. Hij is handig maar noemt zichzelf geen nerd. ‘Ik ben niet beter dan mijn vrienden. Wel dan mijn vader.’ Binnen enkele minuten tovert hij een paar jonge meisjes met de benen wijd gespreid op het scherm. ‘Zie je hoe makkelijk?’, zegt hij triomfantelijk. Zijn triomf is begrijpelijk. Jurriën surft op een computer waarop het programma CyberPatrol is geïnstalleerd. Dit programma kijkt nauwlettend mee over de schouder van iedere gebruiker en grijpt in wanneer een grens wordt overschreden.
Al voordat internet populair werd in gewone huishoudens, kwamen in 1993 producten op de markt die delen van het internet konden afschermen. Op dat moment dienden die programma’s vooral voor werkgevers die zo konden zorgen dat werknemers het nieuwe medium niet voor de verkeerde dingen zouden gebruiken. In browsers als Internet Explorer zijn sinds 1995 ook mogelijkheden ingebouwd om het internet te beveiligen. Inmiddels zijn er tientallen programma’s, die zich vooral op kinderen richten, hoewel ze ook nog steeds gebruikt worden in bedrijven. De programma’s hebben welluidende namen als: CyberPatrol, Cyber Angels, SurfWatch. Net Nanny, Net Shepherd en CyberSitter.
Borsten pront vooruit
Ouders kunnen bij elk van die programma’s zelf het niveau van beveiliging instellen. Jurriën is voor deze gelegenheid zeer streng beveiligd. In het zogenaamde ‘hoofdkwartier’, waar de gebruiker alleen met een speciaal wachtwoord naar binnen kan, is vastgelegd wat voor Jurriën al dan niet taboe is: na acht uur ’s avonds is het internet voor hem onbereikbaar, hij kan geen chatchannels en nieuwsgroepen bezoeken en deze week mag hij maar anderhalf uur surfen. Bovendien is ervoor gezorgd dat hij geen persoonlijke gegevens kan doorgeven. Dit laatste om te voorkomen dat hij in handen valt van een virtuele kinderlokker.
Inhoudelijk is voor Jurriën de maximale beveiliging geactiveerd. Dat betekent: geen seks, naakt of godslastering, geen extremisme, geen seksuele voorlichting, schuttingtaal drugs, satanisme of occultisme. Ouders kunnen ook nuances aanbrengen. Zo kan voor ieder kind in het gezin een eigen norm worden vastgelegd. Voor een kind van 10 kan de grens liggen bij ‘niet beledigend taalgebruik; geen godslastering’, terwijl bij zijn broer van 15 het beeld pas op zwart gaat bij ‘zeer vulgair taalgebruik; obscene gebaren’.
Voor Jurriën is de categorie ‘seks’ ingesteld op ‘romantiek; geen seks’. De meisjes die nu op Jurriëns beeldscherm prijken, met hun borsten pront vooruit, allerlei hulpstukken inbrengend, zijn er dus doorheen geglipt. En zij zijn niet de enigen. Ook de teksten van cabaretier Hans Teeuwen voldoen niet aan de norm die voor Jurriën is bepaald. ‘Een stijve lul is gemaakt om mee te pompen’, leest Jurriën hardop voor. En: ‘Kotsen in een kut is ’t mooiste wat er is’. In de categorie ’taal’ heeft de oppas dus ook al even niet opgelet. Waar het kind verstoken had moeten blijven van seksuele verwijzingen en godslastering, krijgt Jurriën zonder enig haperen Teeuwens bijbelverhaal op het scherm, waarin hij het publiek oproept ‘Jezus bedankt’ te scanderen, omdat die zich mooi wel voor ons aan het kruis heeft laten spijkeren. En: ‘Stel je hangt daar en je krijgt jeuk?’ Jurriën glimlacht.
Zwarte lijst
Marcel van der Steen, woordvoerder van CyberPatrol-uitgever TLC Domus (The Learning Company) erkent dat het internet nooit helemaal beveiligd kan worden. De ‘zwarte lijst’ – bij CyberPatrol heet die de cyberNOTlist – waarmee programma’s als CyberPatrol contact maken, wordt toch nog grotendeels door mensenhanden vervaardigd. Als basis dient de Amerikaanse zwarte lijst. Per land waar CyberPatrol te koop is, wordt de lijst ‘gelokaliseerd’, zoals dat heet in software-termen. De verboden woorden worden niet alleen vertaald, maar de criteria worden ook aangepast aan de cultuur van het betreffende land. Van der Steen: ‘Per land besteden we dat lokaliseren uit; dat doet TLC Domus niet zelf.’
Computers kunnen op trefwoord al veel duidelijke pornosites opsporen en op de lijst zetten, maar de wat minder duidelijke adressen waarbij geen sekssynoniemen in het adres verwerkt zijn, moeten veelal gewoon door een team van pedagogen opgezocht en beoordeeld worden. Van der Steen: ‘Er komen sneller nieuwe homepages bij dan dat het team kan zoeken op het net. Maar de meeste worden direct onderschept dankzij de woorden die de vieze plaatjes vergezellen.’
Niet dus. De wulpse meisjes blijken eenvoudig te vinden op een teen page, een naam die het programma misschien in verwarring brengt, maar waarvan de kans groot is dat er verboden waar wordt getoond. Inmiddels heeft Jurriën bij Nederlandse zoekmachine Ilse het Engelse woord cunt (kut) ingetikt. CyberPatrol vervangt het Nederlandse woord ‘kut’ door kruisjes en zodoende krijgt Jurriën dan geen links aangereikt. Maar de Engelse benaming staat de cyberagent wel toe en Jurriën krijgt een heel scala aan sites waar hij kan snuffelen. Vooral vage adressen in de trant van www.vydunjoq[s. bjpijbydsj- zijn gewoon vrij aanklikbaar voor de zwaarbewaakte Jurriën. Hij vindt plasseks, seks met transseksuelen, fistfucking en andere plaatjes waarvan zelfs volwassenen rode oortjes zouden krijgen. Van der Steen: ‘Dat zijn spelden in een heel grote hooiberg. Welk kind komt er nou op om bij zo’n onduidelijke homepage te gaan kijken?’ Jurriën dus.
Schijnveiligheid
Maar niet alleen het uitschot met vage adressen toont plaatjes en taalgebruik die beveiligingsprogramma’s niet kunnen blokkeren. Ook de jongerentijdschriften Break Out! en Webber (not for girls and parents) zijn vrij te bezichtigen. Logisch, want ze zijn voor jongeren bedoeld. Toch had CyberPatrol de pagina voor Jurriën moeten blokkeren, gezien het taalgebruik. ‘Men neme een vrouw. Bij moderne seks kan dit natuurlijk ook een man, opblaaspop, een geit, je vuist of wat dan ook zijn.’ De behoudende ouder die CyberPatrol installeert, moet erop kunnen vertrouwen dat adviezen als deze geblokkeerd worden. Ouders kunnen dergelijke pagina’s overigens ook zelf toevoegen aan hun eigen verboden lijst en ze kunnen adressen die door de beveiliging glippen, doorgeven aan het team pedagogen dat de zwarte lijst bijhoudt.
Niettemin blijft het onmogelijk een waterdichte lijst te maken. Hoewel ouders zich kunnen abonneren op de update, is er slechts sprake van schijnveiligheid. Verscheidene pornobazen werken samen met de webbewakers en geven hun nieuwe adressen uit zichzelf op bij de cyberNOTlist-makers. Anderen doen er juist alles aan kinderen binnen te halen op hun vunzige sites. Zo geven de zoekmachines de meest extreme homepages wanneer ‘Rutgerstichting’ wordt ingetoetst. Die pornobazen hebben juist een braaf woord gebruikt in hun website om argeloze voorbijgangers binnen te lokken. Afgezien van het feit dat Jurriën zelfs geen seksuele voorlichting van het net had mogen halen, blijkt het ook nog een fluitje van een cent de sekspagina’s met ‘Rutgerstichting’ erin daadwerkelijk te openen.
Criteria voor censuur
De anarchie op het net maakt het onmogelijk goed te controleren. Het Nederlands Instituut voor Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM), dat bezig is met het ontwikkelen van criteria voor censuur op tv, heeft tot op heden nog geen concrete richtlijnen voor censuur op het net. ‘We weten er nog te weinig van’, aldus een woordvoerder van het NICAM.
Maar gaan kinderen überhaupt op zoek naar verboden plaatjes, of doen ze dat pas wanneer de plaatjes interessant worden doordat ze verboden zijn? Jurriën is expres gaan zoeken toen hij wist dat CyberPatrol geïnstalleerd was. ‘Normaal gesproken ga ik niet op zoek naar vieze plaatjes. Maar als het mij verboden wordt, vind ik het een uitdaging om uit te vogelen hoe ik het programma omzeil.’
En dat is precies waar ouders bang voor zijn. Hester Stromer is moeder van de 9-jarige Eline. Zij denkt er niet aan om de hulp in te roepen van een virtuele oppas. ‘Eline begint nu de leeftijd te krijgen dat internet interessant wordt. Het is voor haar natuurlijk des te aantrekkelijker om bepaalde sites op te vragen als ze weet dat het niet mag. Ze zal in het geheim toegang zoeken of bij vriendjes of vriendinnetjes gaan surfen. Zo raak je de controle dus volledig kwijt. Dan lijkt het me beter dat ik haar een beetje in de gaten houd als ze surft. Wanneer ze iets tegenkomt waarvan ik mijn wenkbrauwen frons, kan ik direct met haar praten en uitleggen waarom ik liever niet heb dat ze dergelijke pagina’s opvraagt.’
Stromer is van mening dat ze Eline maar beter van tevoren op de hoogte kan stellen van wat er allemaal te koop is. ‘Waarbij het ook handig is dat ik zelf iets weet van internet. Je moet er toch niet aan denken dat je als ouder in de gelukzalige veronderstelling verkeert dat je dochter beschermd wordt door CyberPatrol, terwijl ze vrolijk het ene na het andere vieze of gewelddadige plaatje kan oproepen.’
Vlees en bloed
Henk Stelt, vader van Inge (13) en Jasper (15), is het met haar eens. ‘Je moet met je kinderen praten en je verdiepen in het net. Dat is de enige manier om ze goed te begeleiden. Natuurlijk moet je ze behoeden voor bepaalde dingen. Maar wat tegenwoordig gebeurt op het internet, is hetzelfde als zoeken naar seksboekjes in de slaapkamer van je ouders. Het maakt niet uit hoe hoog ze in de kast liggen, je vindt als kind altijd wel een stoel waarmee je erbij kan.’
Niet alle ouders zijn kennelijk gecharmeerd van het idee dat de computer een oogje in het zeil houdt. Ook al omdat nooit is aangetoond dat beelden die op het net te vinden zijn, bijdragen aan een verstoorde ontwikkeling van kinderen. De invloed van die beelden wordt zelfs groter geacht naarmate het kind er minder over praat. De beste bescherming lijkt dan ook een surfoppas van vlees en bloed, die kindonvriendelijke pagina’s in een context kan zetten.
Op de internetsite www.safekids.com is een overzicht te vinden van beschikbare filterprogramma’s. Op deze site, die veel tips voor ‘veilig surfen’ biedt, is ook een modelcontract te vinden dat kinderen en ouders met elkaar kunnen sluiten over het internetgebruik.
Solcon in Dronten is de eerste provider in Nederland die een gekuiste versie van het internet aanbiedt. Het Christelijk georiënteerde bedrijf maakt gebruik van filtersoftware waarmee de gebruiker zelf de filtermogelijkheden kan instellen. In totaal zijn er 28 categorieën die van het beeldscherm kunnen worden geweerd. Een volledig waterdicht filter is een illusie, benadrukt het bedrijf, dat liever spreekt van een ‘geschoonde versie van internet’.