Front National experimenteert

Een reportage vanuit het Zuid-Franse Vitrolles dat werd bestuurd door het extreem-rechtse Front National. De partij dreigde bij de parlementsverkiezingen van mei 1997 groter dan ooit uit de strijd te zullen komen. Ik ging kijken hoe het gesteld was met werk en werkeloosheid in een door FN gedomineerd stadje. Ik interviewde kopstukken van alle politieke partijen, ik sprak met knokploegen, met oud-burgemeesters, met arbeiders, met Algerijnen en met taxichauffeurs. Ik volgde de campagne van de verschillende kampen en legde mijn oor te te luister bij de winkeliersvereniging, op de markt, in het café, op het gemeentehuis en in de andere dorpen aan de oevers van l’Etang de Berre. © Maartje Luif

Maatregelen extreem-rechts zorgen voor spanning in Vitrolles
Front National experimenteert

Het Zuid-Franse stadje Vitrolles is bankroet en heeft te kampen met hoge werkeloosheid. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in februari bepaalde de bevolking en masse dat het extreem-rechtse Front National de aangewezen partij was om de failliete stad erbovenop te helpen. Gevolg: ‘zuivere’ Fransen krijgen een voorkeursbehandeling op de arbeidsmarkt en sociaal werkers worden omgeschoold tot politie-agent. En passant krijgt de oppositie letterlijk een pak slaag.

Aan de oostoever van l’Etang de Berre, tussen de olieraffinaderijen en de metaal- en voedingswarenindustrie, wonen binnen de gemeentegrenzen van Vitrolles ruim veertigduizend mensen, van wie er achtduizend zonder werk zitten. Met een werkloosheid van bijna 20 procent, is dat meer dan 6 procent boven het toch al hoge Franse landelijke gemiddelde.

Maar Vitrolles is in meer opzichten een buitenbeentje. Het is de vierde stad in Frankrijk waar een FN-burgemeester de scepter zwaait, en de maatregelen van FN-burgemeesters zijn niet zelden extreem. In het iets noordelijker gelegen Orange haalde het stadsbestuur een serie ‘linkse’ boeken, waaronder tal van Russische meesters, uit de bibliotheek en in Vitrolles werden straatnamen met Mitterand of Mandela omgedoopt tot straatnamen met République of National.

Het stadsbestuur stelde daarnaast een kaalkoppige knokploeg samen die als derde partij, naast de federale politie en de gemeentepolitie, de orde op straat moet handhaven. In de praktijk komt dat neer op intimidatie. De knokploegen bemoeien zich doorgaans alleen met de linkse oppositie. Én met de Algerijnen, die in Vitrolles een groot deel van de bevolking uitmaken. Blauwe uniformen, knuppels en skinheads domineren het straatbeeld.

Nu de parlementsverkiezingen naderen, wordt het de oppositie onmogelijk gemaakt om campagne te voeren. Folders uitdelen op de markt mag ineens niet meer van de knokploegen. Of neem de plakzuilen voor verkiezingsaffiches. Zodra de socialisten of communisten met hun scharrige autootjes een paar posters ertegenaan hebben gebezemd, staan er alweer twee flitsende gemeentewagens klaar om de paal keurig blauw-wit-rood te kalken. Op kosten van het stadsbestuur.

Gemolesteerd
De oppositie voelt zich inmiddels, na vier maanden FN-bestuur, al zo getergd dat er regelmatig gevechten ontstaan. Op de markt, in de supermarkt, in het postkantoor, elke wrijving eindigt in een wilde knokpartij, lijkt het. De vorige burgemeester, de socialist Jean Jacques Anglade, werd sinds zijn aftreden al twee keer door de knokploegen gemolesteerd. Hij is nog steeds gemeenteraadslid voor de Parti Socialiste in Vitrolles. Deze week verscheen hij in de raadszaal met zijn arm in het gips.

Anglade was al veertien jaar burgemeester toen hij in februari werd weggestemd ten gunste van Catherine Mégret. De meeste inwoners van het stadje vinden dat de socialist te weinig heeft gedaan om de strategische ligging van Vitrolles uit te buiten en de stad economisch aantrekkelijk te maken. Vitrolles ligt aan het vliegveld van de Provençaalse havenstad Marseille en aan het Etang de Berre, een groot meer dat in zijn geheel is omzoomd door industrieterreinen. Maar ondanks deze gunstige voorwaarden voor een industriële zone, zijn veel bedrijven tijdens Anglades bestuursperiode weggetrokken uit Vitrolles.

Volgens Marc de Bovis, directeur van de grootste ondernemersorganisatie in Vitrolles, heeft Anglade de industrie niet genoeg gesteund in de strijd met de concurrentie. “De belastingen en loonkosten liggen in Frankrijk hoog en daarom is bijvoorbeeld Shell naar Italië vertrokken. Maar ook de omliggende gemeenten en uiteraard Marseille trokken veel bedrijven uit Vitrolles aan. Verder heeft de sociale onrust in het gebied rond het Etang de Berre veel ondernemers weggejaagd. De voortdurende dreiging van stakingen ten tijde van de industriële herstructurering was voor veel bedrijven een reden om hun heil elders te zoeken.”

Racisme
De bevolking hoopt dat FN Vitrolles uit het slop kan halen met de voorgestelde belastingverlagingen en de herstructurering van openbare diensten. Maar de burgemeester kan nu, zestien weken na haar aanstelling, al niet meer ter verantwoording geroepen worden over huidige en toekomstige wetgeving. Vlak na haar aanstelling liet zij zich in een interview aan de Süddeutsche Zeitung uit over de essentiële verschillen tussen mensenrassen. Zevenhonderd juridische aanklachten wegens racisme en belediging waren het gevolg. Sindsdien wordt madame Mégret zorgvuldig buiten schot gehouden door woordvoerder, algemeen wethouder en leider van de knokploegen Hubert Fayard.

Volgens Fayard is de oplossing van het werkloosheidsprobleem uitermate simpel. “Als alle immigranten teruggaan naar hun land van herkomst is het gedaan met de werkloosheid. Het banentekort is immers kleiner dan het aantal immigranten dat in Frankrijk werkt. Wij hebben daarom een voorkeursmaatregel ingesteld waarmee Fransen voorrang krijgen als er een baan vrijkomt. Dat geldt natuurlijk niet ten opzichte van Europeanen, dat ligt anders.”

Is dat geen racisme? Fayard fronst. “Het is geen racisme, maar gezond verstand. De immigranten zijn de concurrenten van de Fransen en wij hebben ze niet uitgenodigd.” En dan sissend: “Jullie houden in Nederland niet van ons soort mensen hè?”

Er wordt gefluisterd dat Fayard inmiddels de officieuze burgemeester is. De officiële burgemeester Catherine Mégret was met haar kandidaatstelling eigenlijk al een marionet van haar man Bruno Mégret, de gedoodverfde opvolger van Front National-leider Le Pen. Meneer Mégret mocht deze keer niet meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen, omdat hij bij de verkiezingen van twee jaar geleden het bedrag dat besteed mocht worden aan de campagne ruimschoots had overschreden. Daarom schoof hij dit jaar zijn vrouw naar voren. Zij won met haar stralende glimlach de verkiezingen met een meerderheid van ruim 52 procent van de stemmen. Inmiddels zou ze steeds minder in de melk te brokkelen hebben. Wie nu de marionet van wie is, is niet meer helemaal duidelijk.

Profiteurs
Maar wie er ook daadwerkelijk de touwtjes in handen heeft, voor zowel Vitrolles als voor het Front National geldt: het is erop of eronder. Het pakket maatregelen dat de burgemeester bij haar aanstelling beloofde, moet de stad opstuwen in de vaart der volkeren. François Jeanot heeft er alvast het volste vertrouwen in. Hij runt een bedrijfje in bouwmaterialen in Vitrolles en heeft twee werknemers in dienst. Hij vindt het prima dat het Front National aan de macht is “Het is toch belachelijk dat ik 5000 franc per maand per werknemer aan de belasting moet betalen en dat mijn goede vriend Stephane, die werkloos is, 4000 franc per maand ontvangt om op te zuipen in het café. Door die socialisten is er een maatschappij ontstaan waarin iedereen kan profiteren van wat anderen voor hen hebben opgebouwd. Dat vind ik ernstig.”

Algemeen Wethouder Fayard vindt het jammer dat hij Jeanot daarin niet nóg meer tegemoet kan komen. “Het is dat de staat de uitkeringen aan werklozen betaalt, maar anders had het stadsbestuur allang de uitkering van werkloze allochtonen stopgezet. Je kunt nou eenmaal niet iedereen onderhouden”, aldus Fayard.

Maar een andere belangrijke verkiezingsbelofte kan het FN-bestuur wél waarmaken: belastingverlaging voor iedereen. Een grote opgave voor een stad die financieel aan de rand van de afgrond staat, maar volgens Fayard is het goed te doen. “Voorlopig verlagen we de belastingen alleen symbolisch met 0,1 procent. Als de stad financieel weer wat gezonder is, kunnen we ze verder verlagen. Het is de bedoeling dat we daarmee ook bedrijven naar Vitrolles trekken.”

Ondernemer Philippe, die zijn achternaam niet wil noemen, is tevreden met de maatregelen. Hij heeft een bedrijf in woondecoratie in Vitrolles en zegt zelf geen Front National gestemd te hebben. “Maar ik vind wel dat de stad er schoner en veiliger op is geworden sinds februari. Het valt allemaal best mee met Mégret en FN. Ze zijn niet zo racistisch als iedereen denkt. Ik denk dat we niet bang hoeven te zijn.”

Maar Marc De Bovis van de ondernemersorganisatie betwijfelt dat. “Veel bedrijven willen zich niet in Vitrolles vestigen vanwege het extreem-rechtse imago, daarmee willen ze niet geassocieerd worden. Dat is een wezenlijk probleem waarmee Vitrolles te kampen heeft.”

En dat probleem is niet zomaar opgelost. De overweldigende meerderheid van dertig zetels van het Front National in de gemeenteraad maakt de invloed van de overige partijen, die met elkaar negen zetels hebben, nihil. Oplossingen van andere partijen maken weinig kans en de eigen volk eerst-benadering ligt bij elk beleidsvoorstel op de loer.

Fransen en niet-Fransen
Werkloosheid is in heel Frankrijk een heet hangijzer. Dat blijkt ook weer uit de pogingen van de nieuwe premier Jospin om het werkgelegenheidsvraagstuk op de Europese agenda te krijgen. Maar volgens Henri Agarrat, gemeenteraadslid voor de communisten in Vitrolles, is juist Europa ‘de ziekte’ voor Frankrijk. “Vanwege de verregaande Europese samenwerking is een deel van de productie van bijvoorbeeld helicopterproducent Eurocopter overgebracht naar Duitsland. Dat kost banen in Vitrolles. Wij vinden dat de Europese eenwording veel te ver wordt doorgevoerd.” Als oplossing voor de torenhoge werkloosheid pleit Agarrat voor het terugdringen van de werkweek naar 35 uur met behoud van salaris. Dat is ook de inzet van de communisten bij de afgelopen parlementsverkiezingen. Edoch, alle goede bedoelingen ten spijt: in het Franse parlement maakt de Parti Communiste Français kans op een aantal zetels, maar in Vitrolles heeft de partij niets in de melk te brokkelen.

Over één ding zijn alle politieke partijen het wel eens. Namelijk dat het tekort aan hoogopgeleide mensen een van de belangrijkste oorzaken van de werkloosheid in Vitrolles is. Zelfs de socialisten geven dat toe. Volgens ondernemersvoorzitter De Bovis heeft Anglade zich in zijn ambtsperiode voornamelijk toegelegd op het ontwikkelen van het sociaal-culturele karakter van de stad. “Vooral de sociale woningbouw kreeg zijn aandacht. Daardoor trok de stad veel immigranten en laaggeschoolde arbeiders aan. Vitrolles kan niet meer voldoen aan de vraag naar academici van bedrijven als Europol, een Europees economisch instituut, en Eurocopter. Zij hebben behoefte aan ingenieurs en hoogopgeleide technici, maar daarvan wonen er te weinig in Vitrolles en omgeving. Logisch dat die bedrijven wegtrekken.”

Algemeen wethouder Fayard meent echter dat het stadsbestuur daar weinig aan kan veranderen. “Dat is een probleem dat in heel Frankrijk de kop opsteekt en het is dus aan de regering om daar een oplossing voor te bedenken.” Bovendien hangt ook dít probleem volgens Fayard nauw samen met de immigranten. “Zij zijn over het algemeen veel te laag geschoold.”

In haar verkiezingscampagne beloofde Catherine Mégret dat er geen ontslagen zouden vallen tijdens haar bestuursperiode. Maar sinds februari werden er wél minstens dertig sociaal werkers ontslagen. Volgens maatschappelijk werkster Pascale Morbelli heeft dat iets te maken met het voorstel van Catherine Mégret in haar verkiezingsprogramma om het merendeel van de sociaal werkers te laten omscholen tot politieagent. “Dat werkt natuurlijk niet zo”, zegt Morbelli verontwaardigd. “De meeste mensen die sociaal werk doen, doen dat recht uit hun hart. Om anderen te helpen. Je kunt niet verwachten dat diezelfde mensen met wapens gaan surveilleren op straat.” Toen de buurtcentra de afgelopen maanden de deuren moesten sluiten en de maatschappelijkwerkcentra in de wijken werden opgedoekt, zat er voor de meeste sociaal werkers niets anders op dan ontslag te aanvaarden. Het aantal agenten in Vitrolles verdubbelde sinds februari.

Morbelli ziet de toekomst van Vitrolles somber in. “De meeste mensen die nog sociaal werk verrichten zijn het beu. Ze moeten de mensen met problemen verdelen in twee kampen: de Fransen en de niet-Fransen en dat is natuurlijk niet waar je dit werk voor doet. Dat gaat compleet tegen onze natuur in. Hulp is hulp, daarbij moet je niet discrimineren. Het werk wordt ons onmogelijk gemaakt en daardoor voel je de spanning met de dag toenemen. Er zullen áltijd mensen met problemen blijven, maar die kunnen in de toekomst nergens meer terecht. Niet in de buurtcentra en niet bij het maatschappelijk werk. De problemen worden nu door een sterk politieapparaat onderdrukt, maar onder de oppervlakte ontwikkelt zich een explosieve situatie.”