Vijf dingen die ik leerde in mijn cursus Natuurgids

1. Iedereen die iets zeker weet, moet je wantrouwen

De natuur is als voetbal: iedereen heeft er een mening over, maar bijna niemand weet waarover hij het heeft. Als ik naar mezelf kijk: ik wist mijn hele leven hoe een merel klonk, tot ik te maken kreeg met mensen die écht weten hoe een merel klinkt. Toen besefte ik dat ik jarenlang allerlei zwartkoppen, tuinfluiters en soms zelfs roodborstjes op een merelhoopje had gegooid. De natuurgidscursus leidde voortdurend tot nederigheid: wat de ene lesgever ons leerde, stelde de volgende weer in vraag en wat wij zeker dachten te weten, lag negen van de tien keer toch een beetje anders.

2. Spoorzoeken en vinden

Je kunt als natuurgids niet alles weten en je kunt in een natuurgidscursus niet alles leren. Dat is frustrerend, maar een fact of life waar je aan kunt wennen. Wat ik wel heb geleerd is om de omgeving te observeren: wat zie je, hoor en ruik je? En wat mag je dan in deze tijd van het jaar verwachten aan planten en dieren? Een omgeving doorgronden, is als spoorzoeken: open plekken, jonge scheutjes, bloeiend kruid, bast- en bladschade, druppels, pluisjes, zaadjes, eitjes, knaagtandjes en voetafdrukken, alles telt mee. Het landschap, de bomen, de insecten en de vogels vertellen je iets over de plaats waar je bent, de geschiedenis, de bodem, het licht en het voedsel. Op die manier kun je onzichtbare dieren en planten zichtbaar maken, je kunt raden wat er te vinden is, je kunt zoeken, en je kunt vinden.

3. Over waarde en weerloosheid

De natuur is kwetsbaar, zeker in Vlaanderen. Natuurgebieden zijn klein, de invloed van wat ernaast ligt (landbouw, bijvoorbeeld, of verstedelijking) is gigantisch en hoewel er zo hier en daar iemand wakker lijkt te worden, is er over de gehele linie te weinig besef van de noodsituatie waarin de natuur verkeert. Een natuurgidscursus is heden ten dage vooral een ontdekkingsreis langs verschillende belangen: natuurbeschermers, landbouwers, jagers, projectontwikkelaars, recreanten, wetenschappers, bewoners, tig verschillende overheden en hun functionarissen en, last but not least, dieren en planten. Na maandenlang input uit alle hoeken is alles onduidelijker geworden, op één ding na: de natuur is kwetsbaar, zeker in Vlaanderen. Weerloos misschien wel.

4. Vogelzang herkennen is als wijnproeven

Als je vogelgeluiden wilt herkennen moet je een concrete associatie bedenken die voor jou werkt. Vergelijk het met wijnproeven: de woorden ‘zoet’ of ‘zuur’ zullen je niet helpen een wijn de volgende keer te herkennen, maar ‘de smaak van een houten lepel’, of ‘de geur van koffie’ wel. Ooit gooide ik hoge ogen toen ik de geur van een wijn vergeleek met het rubberen anti-plasmatje in babybedjes. Bij vogels werkt het hetzelfde. Hoog, laag, snel, langzaam, met triller, zonder triller: het zal je allemaal nergens brengen, omdat vogels de akelige eigenschap hebben nogal op elkaar te lijken in hun zang. Pas toen iemand het wekkertje in de zang van een winterkoninkje benoemde, en pas toen ik de fietspomp (zo’n ouderwetse) in de roep van de koolmees hoorde, kon ik ze onderscheiden van hun gelijkaardig klinkende zangvrienden. Let wel: je moet je bij de associatie echt iets kunnen voorstellen. Een van mijn lesgevers vergeleek de roodborstriedel met rollende oogbollen. De wandelingen die volgden werden macaber, omdat ik me bij elk geluid afvroeg of het rollende oogbollen konden zijn. Later kwam iemand met een waterval en een gebroken parelsnoer op de proppen. Het gebroken parelsnoer blijkt de enige die me echt helpt om de roodborst te herkennen.

5. Zien

Je hebt wel eens van die momenten dat je denkt: had ik dit eerder geweten! Wat een boel vreugde had me dat opgeleverd! Dat had ik dit jaar voortdurend. Al die mooie plekken die ik in mijn leven heb gezien, zonder echt te kijken, al die planten en dieren die ik had kunnen ‘beleven’ als ik had geweten dat ze er waren en als ik had geweten hoe bijzonder dat was. Tegenwoordig vermaak ik me op elke bushalte, op elk industrieterrein, in elke tuin en in elk park optimaal. Simpelweg omdat ik nu pas écht kijk.

« Een jaaroverzicht in mei

Lezenswaardigheden – 25 mei 2018 »