Uitputting is een middel
‘Ik vertrouw niemand nog’, zei een vriend laatst tegen me. ‘De kranten, het televisiejournaal, politieke partijen waar ik ooit op stemde, niemand.’
‘Je bent ge-gaslight’, zei ik.
‘Ge-wat?’
‘Ge-gaslight.’
Het woord gaslighting komt uit het toneelstuk Gas Light, dat beroemd werd dankzij een film met Ingrid Bergman uit de jaren veertig. In dat stuk zorgt een man dat zijn echtgenote begint te twijfelen aan haar waarneming en haar beoordelingsvermogen, doordat hij voortdurend kleine dingen in huis verandert – waaronder de sterkte van het gaslicht – en vervolgens ontkent dat ze veranderd zijn. De psychologie adopteerde de beeldspraak en definieert gaslighting als een vorm van mishandeling, meestal in relaties, waarbij de dader net zo lang manipuleert en desinformatie verspreidt tot het slachtoffer niet meer weet wat waar is en wat niet. In politieke context duidt het woord op het gekonkel en liegen van leiders en opiniemakers, waardoor de toehoorders alleen nog maar twijfelen aan vermeende waarheden.
Maar godzijdank bent u niet ‘ge-gaslight’, want u leest dit. U bent nog niet afgehaakt, moe gebeukt en murw geslagen door de constante stroom halve, hele en alternatieve waarheden die dezer dagen de ronde doen. U bent bereid om een krantenkop te lezen als ‘Homans ziet armoedecijfers dalen… ze is de enige’ en u staat er niet meer van te kijken dat de Trump-entourage op de vraag waarom de president zo vaak liegt, antwoordt: ‘Maar de president zegt ook veel dat wel waar is.’ Intussen zet u zich schrap voor opnieuw een fact check die korte metten maakt met een nieuwsbericht dat u gisteren nog geloofde. U sloeg deze krant open terwijl de epidemie van ‘wat kan ik nog geloven?’ om zich heen grijpt. U zocht dekking en laat uw ogen rusten op mijn woorden. Zak niet weg in apathie. Blijf erbij. Lees, luister, kijk!
Want uitputting is een middel. Het is niet alleen een gemoedstoestand waarin u de krant dicht laat, een blanco stem uitbrengt en elk gesprek over politiek zuchtend verlaat, het is ook een instrument van de onverschrokkenen, de nietsontzienden en de machtsbelusten. In een voortdurend veranderende onbegrijpelijke wereld heeft het bedwelmen van het volk met halve en hele leugens het effect dat u – het volk – tegelijkertijd alles en niets gelooft, en dat u denkt dat alles mogelijk is en niks nog waar. Zo beschrijft filosofe Hannah Arendt het effect van de leugenfabriek van totalitaire machthebbers in haar boek Totalitarisme. Verwarring als methode van de macht om de waarheid te ontdoen van alle waarde.
In de psychologie zal de therapeut adviseren om de gaslighter te mijden. Kun je scheiden? Vertrekken? De leugens negeren? Doen! Maar in het geval van democratisch gekozen politici die de waarheid herdefiniëren, is dat moeilijk. Je kunt immers niet weg. Bovendien is niet-verdraaide informatie essentieel voor het democratisch proces. Het tweede advies van een psycholoog zou dan zijn: verzamel contraverhalen. Zoek naar bronnen en ooggetuigen die je het vertrouwen in je waarneming, je gezond verstand en jezelf teruggeven. De vraag is: hoe doe je dat bij een clusterbombardement van al dan niet waarheidsgetrouwe berichten? U kunt niet zelf alle feiten checken, elke bron beoordelen en elk gerucht controleren. Gelukkig is daar iets op gevonden: gediplomeerde navorsers, ook wel journalisten genoemd.
Maar wat als u die ook niet meer vertrouwt? Omdat journalisten de plank wel eens misslaan. Omdat niet alle media zelfkritisch genoeg zijn. Omdat de Amerikaanse president het heeft over de meest onbetrouwbare mensen op aarde. Omdat de staatssecretaris van Asiel- en Migratie op zijn twitteraccount verschillende nieuwsmedia door een badje van afgrijzen haalt. Omdat uw gaslighters ook de nieuwsorganisaties in twijfel trekken. Omdat ze de boodschapper als dader aanwijzen, ook als dat niet terecht is.
Bedenk dan: journalisten zijn misschien soms de dader, maar serieuze nieuwsmedia zijn bovenal slachtoffer, want contraverhalen ridiculiseren is een symptoom, en de uitputting die volgt, is een middel.
Dappere lezer, u bent nog niet besmet, want u heeft deze laatste alinea bereikt. U zoekt contraverhalen, u informeert zich en u geeft niet op, want u weet: uitputting is pas een middel als u dat toelaat. Ik ben u dankbaar voor uw volharding. Houd stand en lees een krant!
Tweewekelijks op vrijdag verschijnt er een column van mij in De Standaard. Deze (eerste) column verscheen op vrijdag 10 februari 2017.
Bedankt voor de aanmoediging! En laten we elkaar, zowel journalist als lezer, blijven aanmoedigen!
Een vraag kan je een gaslighter vergeven als hij in een slachtoffer rol blijft.
Zoals die T.C.
Kun jij me helpen Hanneke?
Wie is dader wie slachtoffer?
Verdwijnen uit de stad Eindhoven en in een andere plaats Mariahout een nieuw
leven beginnen zijn slachtoffers achterlatend.
Dan heb je toch geen geweten?
gewoon laten ontkrachten geen tijd en aandacht aan besteden .
De kaars dooft vanzelf.
Na de orkaan mag hijzelf zijn puinhopen opruimen.
Wie zaait zal oogsten Herr Docter T.C.
TJa…