Enige wenken tegen doemdenken
Stelt u het zich voor: aan het eind van het Journaal, na het weerbericht, komt er voortaan een psycholoog in beeld die enkele tips geeft over hoe u kunt omgaan met het wereldnieuws, met de problemen van deze tijd en de zaken waar u zich zorgen om maakt. Een soort humeurbericht, waardoor u niet overspannen raakt door het slechte nieuws dat u zojuist heeft moeten incasseren.
Het klinkt misschien vreemd, maar ik meen het serieus. In deze tijden van zenuwslopende nieuwsstromen blijkt uit steeds meer onderzoeken dat de burger bevriest als het hem te veel wordt. De waanzin wordt eerder genegeerd dan bestreden. En als het aankomt op vechten, vluchten of bevriezen, rolt het balletje steeds vaker linea recta naar het holletje van de weerloze passiviteit.
Neem de vierde nationale klimaatenquête, waarvan de resultaten onlangs openbaar werden gemaakt. De Belg is zeer bezorgd om het milieu, zelfs bezorgder dan om terrorisme, kanker of armoede, maar toch hebben de meeste Belgen de afgelopen vier jaar hun gedrag niet significant aangepast om klimaatverandering tegen te gaan. Ze zijn het wel van plan, zeggen ze, maar nu even niet. De Belg bevriest door de klimaatopwarming.
Er werd al vaak voor gewaarschuwd: vertel de mensen doemverhalen en ze zullen verstijven. De burger heeft hoop nodig, en het gevoel dat het zinvol is wat hij doet. Deze zomer verscheen in New York Magazine het verhaal ‘The uninhabitable earth’ dat begon met de zin: ‘Als je vooral bang bent voor de stijging van de zeespiegel, dan heb je nog niet half begrepen welke verschrikkingen ons te wachten staan.’ In het artikel beschrijft de auteur op huiveringwekkende wijze wat er met de aarde gebeurt als we ons gedrag niet aanpassen. Het verhaal leidde wereldwijd tot slapeloze nachten bij lezers. Hoewel ook de voorspellingen van de schrijver onder vuur lagen, kwam toch vooral de sombere toon van het stuk hem op een felle reprimande te staan: hoe durfde hij zo’n contraproductief artikel te schrijven? Met de niet mis te verstane titel ‘De onbewoonbare aarde’? Nu zouden we allemaal de moed verliezen en dan zijn we nog verder van huis!
De Belgische klimaatenquête geeft de critici gelijk: hoe overweldigender de bezorgdheid, hoe minder mensen een rol voor zichzelf zien weggelegd. De meeste gezinnen vinden dat de industrie, de landbouw, de transportsector en de automobilisten aan de beurt zijn om een inspanning te leveren, en de overheid natuurlijk, die moet ook wat doen. Zij zelf kunnen het niet, weten het niet, zien het niet.
Maar laten we niet vergeten dat die gezinnen natuurlijk ook gewoon bestaan uit mensen die elke dag op en neer pendelen naar instituties die ze in de enquête ‘de industrie’, ‘de landbouw’ en ‘de overheid’ noemen. Zij die denken dat het geen verschil maakt of ze seizoensgebonden groenten en fruit kopen en van wie nog niet de helft zegt in het stemhokje rekening te houden met klimaatstandpunten, zijn exact dezelfde mensen als die van wie de Belg de oplossing voor zijn grootste problemen verwacht. De leden van de gezinnen zijn immers de consumenten, de producenten, de bazen, de werknemers, de afnemers en de boycotters. Het zijn de automobilisten, de vrachtwagenbestuurders, de verzenders en de ontvangers, de ambtenaren en hun klanten, de wetgevers en hun uitvoerders en de kiezers en hun gekozenen. Als de gezinnen bevriezen, staat alles stil.
Psychologen adviseren mensen die last hebben van bevriezing om professionele hulp te zoeken en de vroegere Nederlandse Denker des Vaderlands, René Gude, raadde aan om verlammende angst te bestrijden met humeurmanagement. Door je angst te onderzoeken en te ontzenuwen, en door de tegenovergestelde emotie af te tasten – roekeloosheid bijvoorbeeld – kom je in het midden terecht bij iets wat je ‘moed’ zou kunnen noemen.
Omdat de bevriezing door de klimaatopwarming ons allemaal treft, zou het onzinnig zijn ieder op eigen houtje de moed te laten hervinden. Bovendien pleiten psychologen al langer voor een prominentere rol voor hun beroepsgroep bij de aanpak van bijvoorbeeld milieuproblemen. En aangezien nieuwsmedia een aanzienlijke invloed hebben op de oorzaak van de bevriezing, is het niet meer dan redelijk dat ze ook een aandeel nemen in de oplossing. Het humeurbericht lijkt me een goede poging daartoe. Want bevriezen is één ding, nog langer bevroren blijven, is het slechtst denkbare scenario.
Deze column verscheen op vrijdag 15 december in De Standaard.
