’n Dag uit het leven van een synestheet
Normaal plaats ik mijn werkartikelen niet door op mijn weblog, maar omdat ik al drie keer op mijn weblog over synesthesie schreef (1, 2, 3), is dit een mooi vervolg. Dit artikeltje verscheen in APPeL, een tijdschrift voor alumni van de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van de KULeuven.
Een dag uit het leven van een synestheet
Maartje Luif
Er gingen jaren voorbij zonder dat ik wist dat ik synestheet was. Voor mij was de lucht blauw, een tomaat rood en de vrijdag lichtgroen. Dus toen ik dat over die vrijdag een keer hardop zei, en de verbaasde blikken zag, wist ik pas dat niet iedereen tijdseenheden, letters, cijfers en muziek in kleur ziet en dat niet iedereen geluiden ook voelt als aanraking.
Daarna duurde het nog heel lang voor ik wist dat er een woord voor was: synesthesie. Door testjes te doen en veel te lezen kwam ik erachter dat ik zeker vijftien van de veertig zintuigcombinaties ervaar en dat die eigenschap tot voor kort onder de categorie afwijkingen viel. Ik ben blij dat de heren neurologen zich na veel onderzoek achter de synestheten hebben geschaard: ze beschouwen het niet langer als een pathologisch gegeven.
Voor niet-synestheten is het nauwelijks voor te stellen wat een synestheet ervaart, daarom besloot ik een dag lang op te schrijven welke synesthetische ervaringen mij bezighielden in het dagelijks leven. Het was een lastig klusje, voor de niet-synestheten vergelijkbaar met je een dag lang bewust zijn van verschijningsvormen van evidente zaken zoals de vorm van een auto of de kleur van gras.
9:10 uur
Ik ben zelfstandig journalist en docent journalistiek, dus ’s ochtends check ik doorgaans eerst mijn agenda. Door mijn synesthesie heb ik jarenlang nauwelijks agenda’s nodig gehad. Als je tijdstippen, dagen, maanden, jaren en seizoenen in kleur en diepte ziet, heb je immers veel meer ezelsbruggen dan alleen het gegeven: dinsdag 27 janauri om 18:00 uur. Ik onthoud dat ik op het oranje punt (dinsdag), vlak voor me in de ruimte (de rest van de week ligt verder in de ruimte) om het blauwzwarte tijdstip (18:00 uur) een afspraak heb.
9:45 uur
Bij het schrijven van mijn stukjes werk ik niet met de spellingchecker, omdat de kleuren die Word gebruikt om woorden te onderstrepen, interfereren met mijn fotismen (de kleuren waarin ik de woorden en letters projecteer). Bovendien heb ik bij veel woorden de mogelijkheid om een woord niet alleen op correct lettergebruik te checken, maar ook op de correcte kleurcombinatie. Het woord ‘woord’ is grotendeels blauw, doordat de w aan het begin blauw is. Als er soord staat, wordt het een veel witgeler woord. Dat zou me opvallen.
11:00 uur
Ik krijg een telefoonnummer van een geïnterviewde door, maar mijn pen stopt er halverwege mee. Het getal eindigt met 6679. Ik onthoud geel, geel, witgeel, oranje. Mijn lief, die ook thuis werkt, zet muziek aan. Ik vraag hem om het af te zetten, want de scherpe tactiele ervaring die de drummer bij mij teweeg brengt leidt me te veel af.
13:30 uur
Bij het bijhouden van mijn boekhouding stuit ik op de vraag hoeveel zes maal vier is. Hierbij is synesthesie een voordeel, want de tafels van vermenigvuldiging zijn niet alleen sommen en opdreunrijtjes, maar ook kleurkaarten die ik als beelddenker kan aflopen. Maar het is in dit geval ook een nadeel, want zowel het antwoord als de opgave is geelgroen (6 = geel, 4 is groen en 2 = geel) waardoor ik bij het geven van het antwoord op deze uiterst simpele som even twijfel tussen de combinatie 2 en 4 en de combinatie 4 en 6.
17:00 uur
Ik zing een nummer in voor mijn bandje. Het nummer is moeilijk, maar ik weet wel precies op welke noot ik moet inzetten. Niet omdat ik weet hoe de noot heet, maar omdat ik weet dat ik op het bruine punt van de octaaf die op gezichtshoogte zweeft, moet beginnen.
21:00 uur
Wat mijn lief zoal met mij doet, wil niemand weten. Maar het effect is een orgasme dat een felgele diagonaal door de kamer trekt. Ik stel vast: het was een kleurrijke dag vandaag.
[In een kader bij het stukje:]
Wat we wél weten
over synesthesie
Synesthesie is een neurologisch fenomeen waarbij zintuigen op onvrijwillige wijze samenwerken. En daarmee hebben we gelijk de enige stelling gehad waarover geen controverse heerst. Alle andere theorieën zijn tegenwoordig óf onderwerp van debat, óf niet bewezen.
De meest voorkomende vormen van synesthesie zijn het zogenaamde kleurhoren en cijfers, letters, woorden en tijdseenheden in kleur en ruimte projecteren. Verder lijkt vast te staan dat veel meer vrouwen dan mannen synestheet zijn en dat erfelijkheid een rol speelt.
Er wordt relatief weinig kwalitatief onderzoek naar synesthesie gedaan. Dat heeft meerdere oorzaken, maar de belangrijkste is dat het moeilijk is om onderzoek te doen met grote groepen synestheten, omdat maar weinig mensen zich bewust zijn van hun synesthesie. Bovendien zijn er ook maar weinig synsestheten, want hoewel er getallen rondzoemen die variëren van 1 op 200 tot 1 op 23, is het onwaarschijnlijk dat meer dan 5 procent van de mensen synestheet is.
Het lijkt me heel bizar, bijzonder en ook fantastisch. Dit (http://tr.im/hTet) is trouwens echt een fantastisch boek om te lezen: hoe deze jongen zijn gebrek aan inzicht in gevoelens/emoties kan compenseren door zijn synesthesie. (In het kader van: Als iemand bang is, stelt hij zich voor dat hij naast de 4 staat, omdat dit getal hem ook imponeert.)
Joh, wat apart. Ik kan me er volgens mij niets bij voorstellen, dus ik zal geen synestheet zijn. ;)
Waar ik nu benieuwd naar ben is of elke synestheet dezelfde relatie legt tussen bepaalde dagen en kleuren en idem met woorden.
Ik kan me hier ook niks bij voorstellen. Als ik dit allemaal zou zien en voelen was het denk ik heel “vol” in mijn hoofd. Ervaar jij dat ook zo?
Wat ik vooral ook opmerkelijk vind, is dat het ‘universitaire’ redactieteam heeft toegestaan dat je over orgasmes schrijft ;-)
Maar misschien ben ik vooral jaloers dat je het zo kan ervaren: het brengt het concept van een ‘dubbel orgasme’ in een heel ander perspectief ;-)
Hebbikook! Maar dan wel veel minder dan jij. De dagen hebben een vaste kleur, al zolang als ik me kan herinneren, tijd heeft een plaats in de ruimte om me heen en 06-11 was een veel beter alarmnummer dan 112, want o6-11 was rood (06) met wit (11), en 112 is donkergeel.
En mensen die ik goed ken hebben ook een eigen kleur. Vooral vriendjes.
En hoe kijk je dan naar kunst? Roepen kleuren op een doek dan iets in je op?
Ik heb het vooral met cijfers, 1 is wit, 2 is geel, 3 is oranje, 4 is groen, 5 is blauw. En daarna vervaagt het allemaal een beetje. Sommige woorden hebben een duidelijke kleur, maar de meeste niet.
Vooral 4 en 5 zijn sterk, en ik durf ook wel eens ‘blauw’ zeggen als ik vijf bedoel, of omgekeerd…
Ik had er dus tot voor ik jouw eerdere stukje las nog nooit van gehoord, maar misschien blijk ik toch een synestheetje dicht bij huis te hebben… Dus ik dacht, ik leg het even aan jou voor!
Ik vroeg mijn jongste zusje Olga (van 18) vandaag of ze haar eigen naam mooi vond, en toen antwoordde ze geheel out of the blue: ‘Mwah, het eerste deel is zo pastelkleurig en ik hou niet van pastelkleuren. Nina vind ik mooier, want dat is een felle kleur. De tweede lettergreep van Olga is ook feller van kleur.’
Ik vroeg natuurlijk meteen door, want ik moest aan jouw stukjes over synesthesie denken, maar toen ze erover na ging denken wist ze het ineens allemaal niet meer zo goed. Dus ben ik benieuwd: is zij ook synestheet denk je? (en ik ben natuurlijk benieuwd of de lettergreep ‘Ol’ bij jou dan ook pastelkleurig is)
@ Rose: Ik heb inderdaad veel over die man gelezen. Hij lijdt ook aan Aperger, dat maakt de zaken natuurlijk wel anders. Maar ik herken van alles, hoewel ik niet briljant ben.
@ Swan: Kan. Maar je kan ook een heel andere vorm hebben. Bijvoorbeeld mirror-touch synesthesia. Daarbij voel je wat je ziet. Dat is misschien meer voor te stellen. Ik heb bijvoorbeeld soms heel erg veel pijn als een ander zich stoot.
@ Elsbeth: Er zijn onderzoeken geweest waaruit dat zou blijken, maar er zijn ook onderzoeken die het tegendeel bevestigen. Als je op de synesthesie-hyves kijkt zie je dat de dagen van de week in alle denkbare kleuren voorbijkomen, dus ik zou zeggen: nee. Wel verandert zo’n kleur in het hoofd van de synestheet zelf niet of nauwelijks. Als ze synestheten op hun 19 vragen welke kleur maandag heeft en ze vragen dat op hun 69e nog eens dan is dat dezelfde kleur, met ook exact dezelfde nuance (licht, donker).
@ Iskander: Moeilijk te zeggen. Ik ben een wat chaotisch ingesteld type en ik sluit niet uit dat dat samenhangt. Maar tegelijkertijd heb ik natuurlijk geen flauw idee hoe het is zonder die ‘fotismen’. Gelukkig manifesteert synesthesie zich niet voortdurend. Maar ook de vraag of je het kunt onderdrukken is zowel bevestigd als ontkend in verschillende onderzoeken.
@ Nele: Ik vond het ook wel spannend toen ik het opstuurde, maar kon niet echt bedenken wie er bezwaar zou maken.
En over het voordeel: vergeet niet dat een orgasme dan dus ook een lelijke kleur kan hebben. Of als het een combinatie van kleuren is: kan vloeken… ;)
@ Impa: Grappig, bij mij zijn 1-en juist zwart. En ze hebben onderzocht dat de meest fotismen (die projecties) afhangen van het begin van een woord of een reeks. Daarom is 112 een zwarte alarmkleur (nauwelijks alarmerend dus) en 06-11 een wit met gele (al beter). En ja, vriendjes hebben kleuren, evenals vakantiebestemmingen, smaken, geuren en herinneringen.
@ hoow: Vaak kun je synesthesie enigszins op de achtergrond laten draaien. Dus dan zie ik ‘gewoon’ kleuren. Soms is het onmogelijk en dan zie ikd us een dimensie die de kunstenaar vermoedelijk niet kan zien.
@ Nina: Jouw zus lijkt me definitely synestheet. Ze heeft duidelijk een mix-up van woordbeeld of klank vs. kleur (gaat het om het lezen van het woord of om het horen van de klank?).
Vraag ook eens of ze maanden en dagen kleur of vorm geeft in haar hoofd. En of ze misschien kleur ziet bij muziek.
Bij mij is Ol zwart met wit. Meer wit dan zwart omdat die O nogal bepalend is. Nina is wel veel vrolijker: blauw met geel.
Ik kwam pas geleden tot de (voor mij) schokkende ontdekking dat niet iederéén in kleuren hoort, ziet, denkt en praat…
En ik snapte dus echt niet waarom mensen vragen of ik ‘woensdag’ wil zeggen ipv van ‘groen’ tsss.
Geven jullie (synthesisten) ook de voorkeur aan bepaalde kleuren en baseren jullie daarop dat je bijvoorbeeld woensdag een fijnere dag vindt dan donderdag? (ik had vast met een beter voorbeeld kunnen komen, maar ik hoop dat je begrijpt wat ik bedoel)
Leuk om te lezen hoe jij het ervaart. Je bent best wel synestheet ;-)
ik zie zelf alle woorden in kleuren ook dagen en maanden ik ben pas een uur geleden er achter gekomen (door mijn moeder die dit ook heeft alleen wel minder sterk als mij) dat ik dus synestheet ben. ik zie soms ook cijfers in kleur en alle woorden hebben altijd de zelfde kleur ik dacht dat iedereen dit had omdat ik dit al zie van af dat ik me kan herinnderen
Hoi!
Wat grappig dat dit bestaat.
Ik zei laatst tegen mn vriend dat alle dagen en maanden enz. voor mij een kleur hebben. En toen zei hij; dan moet je dat eens op internet opzoeken…
Ik had nooit gedacht dat het zo leuk was om te zien dat meer mensen dat hebben.
Jammer dat het niet zo bekent is. Ik denk ook niet dat het snel wordt opgezocht, omdat mensen er idd niet echt over nadenken. Maar het is eigenlijk toch heel bijzonder!
Groetjes Karin
Als kind van een jaar of 4 had ik het het sterkst, het is in de loop der jaren wel wat afgenomen.
Vooral bij de klasgenootjes zag ik hele duidelijke felle kleuren.
Petra was rood, Itjenne was geel en Jolanda (dacht ik dat heette) was oranje.
Nu 40 jaar later zie ik de kleuren wat minder of in pasteltinten en tegenwoordig is iets of iemand vaker bordeau.
De dagen hebben nog wel steeds dezelfde kleuren als vroeger.
Goed om te lezen dat ik dus niet de enige ben die dit heeft.
Als kind was ik er tegen mijn ouders nooit over begonnen want ik wist al wat het antwoord zou zijn…
Ik vraag me af hoe jij zo veel van synesthesie af weet!
Bij mij hebben alleen dagen, maanden en jaren een kleur, sommige cijfers ook maar niet allemaal. Hoe kan je er eigenlijk zeker van zijn dat je synesthesie hebt?
Ik ben journalist, dus ik doe research. Op zich kun je er vanuit gaan dat je synesthesie hebt als je je zintuigen door elkaar husselt. Wat jij zegt klinkt als een vorm van synesthesie.
Gaaf om te lezen! Ik heb dit ook altijd gehad, en kwam er pas een tijdje terug, rond mijn 20e achter dat het echt een ‘ding’ was. Voor mij is de vrijdag blauwig, haha. Toen ik klein was waren de associaties sterker. Ik vind het wel jammer dat ze afgenomen zijn, het gaf mn leven wat kleur.
Vanavond (2 December 2016) gekeken naar DWDD University Gastcollege door Robbert Dijkgraaf over licht in al z’n facetten. Daarin “bekende” hij dat bij hem cijfers altijd duidelijk een kleur hebben. “Dat heb ik ook!” dacht ik bij mezelf, maar hoorde daar dat slechts 1 op de 2000 mensen dit schijnt te ervaren. Ik ben 62, heb het nooit anders ervaren als dat het zo is en was stomverbaasd om te horen dat de goegemeente dat dus niet zo ervaart! Nou snap ik ook waarom niemand daar echt op inging als ik die cijfer-kleur koppeling in het verleden wel eens ter sprake bracht. Zal men wel “gek”gevonden hebben!
Ben blij dat ik er nou die term synesthesie aan kan koppelen. Nooit eerder iets over gehoord.
Hallo allemaal,
Een vriendin en ik doen ons Super-Profielwerkstuk over synesthesie. Voor een aantal onderzoekjes zoeken wij mensen met kleursynesthesie bij letters, cijfers, dagen van de week of maanden. Als u dit heeft, zouden wij het heel erg waarderen als u met ons mee zou willen werken. E-mail ons via: 154961@scalacollege.nl
Afhankelijk van woonplaats en omgeving zullen we overleggen of het mogelijk is om voor ons wat testjes te doen en uiteraard zult u van ons horen wat de uiteindelijke conclusie is.
Met vriendelijke groet,
Roos Fauth & Lianne Vergeer
Heel leuk je verhaal te lezen, heel herkenbaar! Ik ben er sinds een paar maanden ook achter dat het een naam heeft. Ik heb het met de tijd, jaren, maanden, dagen en afspraken een beetje met muziek en emoties. Tijdens de seks dus ook… ben blij dat we verder normaal zijn!
Hallo Maartje,
Ik zie ook letters cijfers, woorden in kleuren. Bij mij zijn de kleuren anders.
Groetjes Elbertine